De start van een training, 12 deelnemers in een kring. Eén van hen, een man van 50, zit wijdbeens op zijn stoel en kijkt me uitdagend aan. ‘Moeten we hier wat opschrijven? Want daar heb ik helemaal geen zin in!’ Wat moet ik doen? Hem z’n zin geven? ‘Nee hoor, bij mij hoeft dat niet.’ Dan leert hij minder en ben ik meteen m’n positie kwijt: 1 keer blazen en de trainer ligt om. Dan maar zeggen wat ik echt vind? ‘Je leert meer als je dingen opschrijft.’ Gatsie, net een schooljuf. Dan roep ik zeker weerstand op in de groep.
Lastig vak hoor, trainen! Wat zou het fijn zijn als we ons gewoon konden richten op de inhoud! Maar altijd zijn er van die lastige momenten dat je goed moet reageren om lekker te kunnen doorwerken. Het zijn altijd van die split second moments: je voelt aan je water dat je iets moet doen, maar wat en hoe? Als je echt zegt wat je denkt, verpest je het proces; als je niets zegt ook. Dus kom je met van die halfslachtige opmerkingen waarvan niemand blij wordt – jij niet en je deelnemers evenmin.
Wees jezelf …
Als trainer is het belangrijk dat je authentiek kunt zijn. Dat je laat zien wie je bent, je niet anders voordoet en geen spelletjes speelt. Als jij dat durft, durven deelnemers het ook. Dan hebben ze de moed om dingen van zichzelf te laten zien, om lastig gedrag te oefenen en te ‘falen’ voor de groep. Voor trainers is authentiek zijn dus geen extraatje maar een essentiële vaardigheid. Het is heel functioneel dat je bijvoorbeeld iets durft te vertellen over je privéleven of eerlijk bent over wat je lastig afgaat.
… maar met mate
Maar natuurlijk laat je niet alles zien. Je doseert bijvoorbeeld wat je vertelt over je privéleven en je vertelt niet over alles waarmee je worstelt. Wat je wel of niet laat zien, hangt af van je deelnemers. Je laat zien wat functioneel is voor de groep en houdt voor je wat deelnemers stoort of hun niets aangaat. Selectieve authenticiteit heet dat. Selectieve authenticiteit wil niet zeggen dat je liegt. Wat je laat zien, is echt, maar het is niet alles.
In de knoop?
Jezelf laten zien, is gemakkelijk als je de deelnemers leuk vindt en als zij jou leuk vinden! Maar wat als er een storing op de lijn zit: een deelnemer valt je aan, corrigeert je, heeft kritiek? Dan iets van jezelf laten zien, lijkt minder handig, want 10 tegen 1 laat je ook je ergernis zien. Netjes de schijn ophouden, werkt evenmin want daar prikken deelnemers snel doorheen.
Los het op met humor!
Humor is een geweldige uitweg uit dit dilemma. Met humor kun je laten zien wat je voelt zonder het contact te verbreken. Sterker nog: het versterkt de band juist. Tenminste: als je samen lacht met een deelnemer – niet als je hem uitlacht.
Humor is authentiek omdat je wel degelijk uitgaat van je eigen gevoel. Natuurlijk vind je dat die éne deelnemer moet schrijven: hij is gekomen om te leren en dan moet ‘ie ervoor werken ook. En natuurlijk vind je die veelprater lastig: zij zorgt ervoor dat je onderdeel uitloopt en schopt je hele planning in de war. Maar die harde boodschap breng je op een grappige manier. Je vergroot je eigen mening of gevoel uit en steekt er daarmee meteen de draak mee. Dat doe je met een ondertoon van ‘wij zijn maatjes’: je maakt een grapje mét iemand, niet over iemand.
Dus wat ik deed bij de deelnemer met schrijf-weerzin? Ik schoot in de lach, zette een stap in zijn richting, boog me met een grote grijns over hem heen en zei: ‘Nou Wim, voor jou lijkt me dat héél erg nuttig!’ Hij schoot in de lach en de groep met hem. Daarna voegde ik op normale toon toe: ‘Bij mijn uitleg kun je zelf weten wat je doet. Bij de opdrachten is het wel handig als je wat opschrijft’. De rest van de dag heeft hij voortdurend zitten schrijven.
Het effect?
Lastige situaties in trainingen oplossen met humor heeft veel voordelen – voor jezelf en ook voor de deelnemers.
- Je stuurt het lastige gedrag van de deelnemer bij, zonder dat het vervelend wordt. Sterker nog: doordat je samen een grapje maakt, krijg je een ‘bondje’ met de lastige deelnemer.
- Je kunt veel meer jezelf zijn, want alles mag er zijn. Je wordt losser en kunt gemakkelijk reageren op je deelnemers.
- De groep neemt jouw humor over en gaat grapjes maken over zichzelf, over elkaar en uiteindelijk ook over jou (altijd het leukste moment!). Daardoor steken ze meer op van je training: waar gelachen wordt, wordt beter geleerd.
Hoe doe je dat?
De kunst is om je impulsen te durven volgen, om ‘ja’ te zeggen tegen je eerste opwelling. Als je wel eens hebt gedaan aan theatersport weet je wat ik bedoel: je volgt wat in je opkomt. Dat is doodeng want je neemt echt een risico. Maar dat risico is beperkt want je reageert vanuit een ‘maatjes’ gevoel. Daardoor wordt het uitdagen en niet pesten, plagen en niet afzeiken.
Meer weten?
Wil je meer weten over technieken om te trainen met humor? In het boek Provocatief coachen vind je maar liefst 17.