Killing the leader

Het allernaarste dat je als trainer kan gebeuren, is een killing the leader. Dat is het fenomeen dat je kritiek krijgt van de hele groep: vrijwel alle deelnemers zijn dan ontevreden over jou en je training. De meeste trainers maken dit niet vaak mee, maar als het je overkomt, is het vaak zo pijnlijk dat je het niet snel vergeet.

Daarom leren we trainers in onze opleidingen hoe je hiermee kunt omgaan. Ik weet dat het vaak lang kan duren voordat ze deze vaardigheid nodig gaan hebben. Soms gebeurt het nooit, soms pas na een paar jaar. Maar als het gebeurt, gaat mijn hart altijd uit naar de trainer. En dan ben ik plaatsvervangend gelukkig als het haar of hem lukt er goed uit te komen. Zo ook toen ik onderstaande mail van een oud-deelnemer kreeg.

Ha Karin!

Heel brutaal een mail, omdat ik gisteren iets meemaakte waardoor me in één klap weer zó duidelijk werd wat de Vakopleiding voor trainers me opgeleverd heeft. Jawel, mijn allereerste, echte, grootse killing the leader!

Een groep die al een paar dagen met elkaar aan de slag was, steeds zijsporen insloeg bij discussies, waarop ik net niet lekker grip kreeg. Het startte met een deelnemer die na de lunchpauze heel hard zei (toen ik net de hoek om liep): ‘Ja hoor, gaan we weer, nog een rollenspel. Ga ik wéér een toneelstukje opvoeren.’ Ik ging in gesprek: agenda laten vallen, goed doorvragen, erkennen. Ik was al toe aan mijn eigen norm toen een andere deelnemer uit het groepje zei: ‘Nou, ik snap wel wat Jasper zegt. We hebben het er in een lunchpauze ook met anderen over gehad en Jasper en ik zijn niet de enigen die dat zo ervaren.’

Op dat moment dacht ik twee dingen: ‘Oh nee, nu is het zover. Dit is dus wat killing the leader is.’ En: ‘’Waar is mijn checklistenboekje?’ Dat zit altijd in mijn tas en omdat alle groepjes aan het oefenen waren, had ik de kans om heel snel even de vijf stappen op mijn programma te schrijven. Ik zei tegen het mopperende groepje dat ik het zou gaan bespreken en toen alle groepjes terug waren, ging ik. Ik vertelde dat ik Jasper had gesproken en begreep dat de mensen niet tevreden waren. Dat ik graag wilde weten waarover men ontevreden was.

En toen kwamen ze: het programma was te langdradig, ze voelden zich benaderd als mbo’ers in plaats van hbo’ers en nog veel meer. Ik ben net zo lang blijven vragen of er nog iets was tot er echt niets meer kwam. Ook nog gevraagd of ik dingen verkeerd deed (één deelnemer zei dat ik te weinig praktijkvoorbeelden gaf en ik vond dat ze daarin gelijk had) tot alles gezegd was. Rustig samengevat en gecheckt of ik compleet was en gezegd: ‘Oké, dus ik heb hier echt de plank mis geslagen met jullie, dat spijt me enorm.’

En wat daarna gebeurde, was wonderbaarlijk (maar toch ook weer niet, toen ik het vandaag in mijn boek even teruglas): de groep overlaadde me met complimenten. Zo mooi dat ik me zo kwetsbaar opstelde, dat ik de feedback zo goed incasseerde, echt luisterde, etc. En toen het uiteindelijk stil werd, zei een van de deelnemers: ‘Misschien kun je vertellen wat je voor vanmiddag nog van plan bent, zodat we kunnen kijken of we daarmee uit de voeten kunnen.’ Dat vond iedereen een goed idee, ik vertelde het programma en iedereen zag dat zitten.

Naar aanleiding van de kritiek heb ik voorgesteld het net iets anders aan te vliegen en daar gingen we. Het werd een middag waarin de groep volop aan het oefenen was, deelnemers elkaar ook aanspraken en de sfeer heel fijn was. Ik kon een grap maken en op een bepaald punt zeggen: ‘Ha ik ga jullie nu een praktijkvoorbeeld geven’ en het liep heel lekker. De groep leek meer eigen verantwoordelijkheid te nemen en ik voelde meer respect naar mij toe. En wat ook bijzonder: de deelnemers hebben die middag zelfs oefeningen gedaan waarop ze eerder kritiek hadden. Maar nu gingen ze ervoor, omdat ze er zelf voor gekozen hadden.

Kortom: dank! Zó te gek om opnieuw bevestigd te zien dat die checklisten werken. Het geeft me zelfvertrouwen om ervoor te gaan en het levert iets heel tofs op!

Kritiek op tafel geeft deelnemers macht

Wanneer deelnemers kritiek hebben, zullen ze dat vaak niet meteen zeggen. Dat komt omdat mensen het altijd spannend vinden om kritiek te uiten – en al helemaal als ze in een groep zitten en ze tegen de trainer in moeten gaan. Dat is ook niet gek, want trainers kunnen in hun schrik de bal terugspelen. ‘Rollenspellen horen er nu eenmaal bij.’ Of: ‘Wat zegt dat over jou, dat je hier moeite mee hebt?’

Daarom blijft veel kritiek ondergronds. De deelnemers praten er wel met elkaar over, maar niet met jou. Het effect is dat de afstand tussen jou en de groep groeit. De deelnemers gaan zich steeds machtelozer voelen (want jij verandert niet omdat je niet weet wat er speelt) en jij staat steeds harder te werken, zonder dat het veel uithaalt.

Met een killing the leader haal je de ondergrondse kritiek boven tafel. Je stelt je open voor wat de deelnemers te zeggen hebben. Daardoor wordt de kritiek in eerste instantie alleen maar meer. Dat is best eng, maar doordat alle kritiek op tafel komt, gebeuren er twee dingen.

• Je krijgt door wat de deelnemers vervelend vinden. Hierdoor kun je iets veranderen aan je eigen gedrag, zodat ze fijner en effectiever kunnen gaan leren.
• Je geeft de deelnemers macht. Ze komen even aan het stuur en daardoor voelen ze zich krachtiger, komen uit hun machteloze positie. Het gevolg is dat ze zich gedurende de rest van de training veel actiever zullen opstellen.

Toch geef je het roer niet helemaal uit handen, want je houdt de regie in het proces. Je weet welke stappen je wilt zetten en daardoor blijft het veilig voor jou en de deelnemers. En wanneer je de stappen zorgvuldig doorloopt, ontstaat telkens weer het wonder: de groep vergeeft je, heeft zelfs respect voor hoe je dit oppakt. En daarna werk je enorm lekker samen, als gelijkwaardige partners.

Killing the leader: maak kritiek bespreekbaar

1. Herken dat er iets speelt

• Voel je buik.
• Luister naar signalen.

2. Lok uit en onderzoek

• Uitnodigende startzin ‘ik heb het gevoel dat… klopt dat?
• Laat iedereen aan het woord.
• Toon begrip en leef mee in gewone taal. Maak het iets groter. ‘Dus ik heb jullie ochtend verpest. Dat lijkt me flink balen.’
• Onderzoek wat je precies hebt gedaan.

3. Waarvan word ik beschuldigd?

• Vat samen wat ze je verwijten.
• Voel wat hiervan klopt.

4. Maak excuses

• Doen: wees kort, meen het, benoem eigen gedrag (‘Ik deed…’), maak oogcontact.
• Niet doen: uitleggen, ‘toch’of ‘eigenijk’ zeggen, effect benoemen (‘Sorry als het zo overkwam…’), de bal terugspelen, herhalen.

5. Nieuw contract

• Wachten tot de groep begint met praten.
• Laat het initiatief aan hen.

Ook zo leren trainen?

Dit blog geeft je hopelijk een idee hoe je omgaat met kritiek uit de groep. Om het echt te leren, kunt je er het best een paar keer mee oefenen, want alleen dan krijg je alle stappen goed in de vingers. Oefenen kan in onze opleidingen voor communicatietrainers: de vakopleiding Train de trainer of de opleiding Didactisch meesterschap.