Stel je voor, je begint aan het eerste rollenspel van een training. Eén van de deelnemers, Roel, oefent een onderhandeling met zijn baas en het gesprek loopt vast. Je geeft hem een time-out, trekt je stoel bij en vraagt: ‘Hoe was het?’ Roel zucht luid en zegt: ‘Dat is niet goed gegaan. Ik begon ook helemaal verkeerd. Ik had meteen moeten zeggen waar het op staat, maar ik kwam er zo snel niet uit.’ Wat zeg je dan?
a. ‘Wat had je willen zeggen dan, in het begin?’
b. ‘Zullen we je baas eens vragen hoe hij het vond gaan?’
c. ‘Jammer dat het nog niet is gelukt, maar we gaan kijken hoe het beter kan.’
d. ‘Dus je baalt flink van hoe het gegaan is.’
Je denkt misschien dat het weinig uitmaakt hoe je reageert. Roel heeft immers zijn zegje gedaan en nu kun je samen bekijken hoe het gesprek gelopen is. Toch kan je antwoord een groot verschil maken. Wat je zegt, kan ervoor zorgen dat Roel zich openstelt voor feedback, dat de observanten actief gaan meedoen en dat iedereen zich veilig voelt. Of je kunt de toon zetten dat rollenspellen zwaar en moeilijk zijn en dat je afgaat als je niet uitkijkt. Want wat is het effect van de verschillende reacties?
a. ‘Wat had je willen zeggen dan, in het begin?’
Als je dit zegt, zet je Roel aan het denken over de woorden die hij had willen gebruiken. Waarschijnlijk valt hij even stil, want zo snel weet hij natuurlijk niet wat hij had willen zeggen. De kans is groot dat je hem gaat helpen om tips te bedenken. Het eind van het liedje is dat jullie samen in gesprek zijn: de tegenspeler en de observanten zitten er voor piet snot bij. Een ander nadeel is dat je het gesprek meteen brengt op wat er anders moet; de positieve feedback zal als mosterd na de maaltijd komen.
b. ‘Zullen we je baas eens vragen hoe hij het vond gaan?’
Deze vraag is heel belangrijk, want als je checkt wat Roels ‘baas’ vond van zijn opening, weet hij of zijn gevoel klopt dat het niet oké was. Daarna kan de groep aangeven wat anders en beter kan. Maar daarvoor is het nu nog te vroeg. Op dit moment heeft Roel nog een baalgevoel en dan is het lastig om te horen wat anderen ervan vonden.
c. ‘Jammer dat het nog niet is gelukt, maar we gaan kijken hoe het beter kan.’
Op het eerste gezicht lijkt dit een bemoedigende en behulpzame opmerking: je gaat immers samen kijken wat er beter kan. Toch zal Roel er in eerste instantie niet warm van worden, want je woorden bevatten ook een oordeel: ‘Jammer dat het nog niet gelukt is.’ Zie je wel, dat dacht hij zelf ook al! Hiermee gaat hij zich alleen maar rottiger voelen.
d. ‘Dus je baalt flink van hoe het gegaan is.’
Ik vind d het beste antwoord. Roel zegt het misschien niet letterlijk, maar als je goed luistert, is duidelijk dat hij baalt. Dat gevoel zou ik samenvatten en wel om een paar redenen.
- Als je het gevoel van de oefenaar samenvat, voelt hij zich heel erg begrepen. En dat is fijn, want daarmee geef je hem het idee dat je aan zijn kant staat. Zo maak je oefenen veilig: je geeft de oefenaar het gevoel dat hij er niet alleen voorstaat!
- Als je het gevoel van de oefenaar samenvat, is dat even heel erg aanwezig – en daarna zakt het als vanzelf weg. Nadat hij stoom heeft afgeblazen, kan Roel weer openstaan voor de inhoudelijke analyse: wat vond de baas ervan, wat hebben de observanten gezien? Maar als hij zijn gevoel moet wegstoppen, is de kans groot dat het op een andere manier naar boven komt. Misschien gaat Roel dan ja-maren bij de feedback of gaat hij helemaal uit contact.
- Als je de oefenaar alleen vraagt om zijn gevoel te benoemen, krijgen de observanten alle ruimte om diens gedrag te analyseren. Zo is iedereen actief. Bovendien wordt de analyse er beter van, want observanten kunnen veel beter benoemen wat Roel deed dan hij zelf kan doen. Elke oefenaar heeft immers blinde vlekken.
Vat daarom eerst de emoties samen en ga dan pas over naar de inhoud. Als je dit doet, zul je merken dat rollenspellen veel veiliger worden – niet alleen voor degene die oefent, maar ook voor de andere deelnemers die meekijken hoe jij reageert op een ‘fout’. Als ze zien dat jij rustig blijft en aan de kant van de oefenaar blijft staan, zullen ze zich naderhand met een gerust hart in de oefening storten.
Gevoel samenvatten kan altijd
Het aardige is dat je deze vaardigheid gemakkelijk kunt oefenen. In het dagelijks leven krijg je er alle kans voor. Want hoe reageer je als een vriendin klaagt dat ze zo’n rugpijn heeft terwijl ze morgen een belangrijke training heeft?
- ‘Je ziet er tegenop, hè?’
- ‘Wat vervelend voor je.’
- ‘Welke training heb je?’
Of wat zeg je als je kind thuiskomt met een 9 voor Frans nadat ze eerst alleen maar onvoldoendes had?
- ‘Laat je toets eens zien? Goh, goed zeg!’
- ‘Zullen we eens kijken hoe je dit voor elkaar hebt gekregen?’
- ‘Je bent echt blij, hè schat!’
Je kunt jezelf dus trainen om eerst te voelen of er emotie speelt en die samen te vatten. Dat is echt een supervaardigheid voor trainers: je lijkt even te vertragen, maar je verdient het tijdsverlies dubbel en dwars terug doordat je daarna veel gemakkelijker de inhoud in kunt.
Ook zo leren trainen?
Wil je ook zo leren trainen? Kom dan naar de driedaagse training Relaxed met rollenspellen. Of kees het boek Zo werken rollenspellen écht.